Onder osmolaliteit verstaat men de concentratie van oplosbare deeltjes (suiker, zout, ...) in een vloeistof. Verschillende osmolaliteiten van verschillende vloeistoffen streven er altijd naar om elkaar in evenwicht te houden, wanneer bijvoorbeeld een doorlatend membraan uitwisseling toelaat. Dit betekent dat vloeistof (water) door het membraan migreert naar de hogere concentratie (osmose) totdat de concentraties aan beide zijden gelijk zijn (isotoon).

Wanneer het kalf melk met te hoge osmolaliteit (hypertoon) tot zich neem, kunnen zich vergelijkbare problemen voordoen. Als de kunstmelk in een te hoge concentratie wordt gemengd of als mineralen worden toegevoegd, kan het kalvervoer hypertoon worden en kunnen er diarreeproblemen ontstaan.

Dat kan aan de ene kant gebeuren omdat vloeistof in de darm niet meer in de noodzakelijke mate wordt opgenomen door het lichaam.

Aan de ander kant kan het tot beschadigingen van de darmwand leiden, die dan het zogenaamde “Leaky Gut-Syndrom” kunnen veroorzaken. Beschadigde cellen laten pathogenen door die dan ongehinderd in de stofwisselingsyclus terechtkomen en vele problemen kunnen veroorzaken.

Daarnaast zijn er vele onderzoeken die naast diarree ook ontstekingen en zweren aan de lebmaagwand vaststelden, wanner er langdurig hypertone kalverdrank werd gevoerd (bijv. "Intestinal adaptations to energy source of milk replacer in neonatal dairy calves" A.C.Welboren, B. Hatew, J.B.Renaud, L.N.Leal, J.Martín-Tereso, M.A.Steele 2021).

Een zeer hoge osmolaliteit (meer dan 600 mOsm/kg) kan ook de oorzaak van winderigheid van de lebmaag zijn. De melk maar ook de leb-koek kan te lang in de lebmaag verblijven en wordt niet voldoende overgebracht naar de dunne darm.

Maar wat heeft dit nu te maken met de kalveropfok? Heel eenvoudig: natuurlijke volle melk is ideaal op het kalf afgestemd. Ook volle melk heeft een osmolaliteit van ca. 300 mOsm/kg. In de melk wordt de osmolaliteit in eerste instantie bepaald door de mineralen en de lactose. Omdat melk en bloed ongeveer dezelfde osmolaliteit hebben zijn er geen problemen met schadelijke osmotische processen in de darm.

Kunstmelk (MAT) wordt gemaakt uit bijproducten van de productie van voedingsstoffen.

Bij de productie van boter wordt het vet uit de melk gehaald en blijft er magere melk over. Die wordt gedroogd en wordt als magere melkpoeder in kunstmelk gebruikt. In de magere melk zitten nog alle eiwitbestanddelen met inbegrip van de hoogwaardige caseïne. Caseïne en pepsine zijn ook hier nog in een verhouding van 80:20 aanwezig.

Wanneer er echter kaas wordt gemaakt, wordt zo goed als alle caseïne in kaas omgezet. Ook het aandeel vet komt volledig in de kaas terecht. Er blijft alleen de zogenaamde zoete wei over. Die bevat alleen nog het wei-eiwit en alle mineralen (as).

Omdat het melkvet zowel bij de productie van boter als kaas bijna volledig wordt onttrokken moet er vet worden toegevoegd. Plantaardige vetten zijn probleemloos in kunstmelk en worden goed verteerd. Ze hebben ook geen invloed op de osmolaliteit. Overzees geïmporteerde vetten zoals palmolie of kokosvet kunnen echter in toenemende mate op kritiek rekenen omdat ze in de regel uit regio's met voormalige tropische bossen afkomstig zijn. Maar dat is zeker een ander onderwerp.

Er wordt ook duidelijk dat kunstmelk ongeacht van welke kwaliteit in principe verschilt van volle melk. Met name het lactose- en asgehalte ligt duidelijk hoger. Dat resulteert erin dat ook de osmolaliteit bij de kunstmelk hoger (hypertoon) is. Ze is afhankelijk van het product 400 tot 600 mOsm/kg. Dat betekent dat we de kalveren voortduren blootstellen aan een stress die, zoals hierboven beschreven, tot problemen met diarree en tot de vorming van zweren in de lebmaag kan leiden. Met name bij de verhoogde concentratie kunstmelk, zoals die vaak wordt geadviseerd, stijgt de osmolaliteit en de kans op diarree.

Dat betekent dat men erop moet letten dat het lactose- en asgehalte in kunstmelk niet te hoog zijn. Dat is lastig want in Europa is het niet verplicht om het lactosegehalte te vermelden op de productverklaring. Het asgehalte (mineralen) in kunstmelk mag niet hoger zijn dan 8% en idealiter rodn 7% liggen.

Hierop een eenduidig juist antwoord te geven valt niet mee.

Volle melk

Volle melk is over het algemeen het beste te verteren voor de kalveren: de osmolaliteit en de samenstelling van eiwit komen overeen met de behoeften van de kalveren. Er dient bij het voeren van volle melk echter rekening te worden gehouden met de hygiënische aspecten. Waarop het daar precies aankomt, kunt u in deze blogbijdrage lezen: “De H&L volle melkstory”

Magere kunstmelk

In pure magere kunstmelk zit hoogwaardige caseïne, die ideaal door het kalf kan worden verteerd. Meestal worden er echter ook weiproducten toegevoegd aan de magere kunstmelk om het noodzakelijke eiwitgehalte te bereiken maar ook om de kosten te drukken. Met een stijgend weigehalte daalt dus het caseïnegehalte en stijgt de osmolaliteit.

Wanneer kalveren ziek zijn of onder stress te lijden hebben is een algemene opvatting: “Elektrolyten helpen altijd!” Er dienen echter een paar dingen in acht te worden genomen:

1. Elektrolyten met melk gemengd verhogen de osmolaliteit van de dranken enorm, met name bij melkpoederdranken (zie boven). Daarom moet hier vanaf worden gezien. Bij gebruik van volle-melkconditioners met een hoog gehalte aan mineralen moet de desbetreffende productinformatie in acht worden genomen.
2. Bij de dosering van de elektrolyten moet altijd een “isotone” oplossing worden gemaakt. Want wanneer een kalf op basis van hypertone kalverdranken diarree ontwikkelt wil men het niet ook nog eens belasten met een hypertone elektrolytendrank. Let hierbij ook nauwkeurig op de informatie van de fabrikant. Alleen ter oriëntatie: De osmolaliteit van 290-300 mOsm/kg in het bloed komt overeen met een 0,9-procent NaCl-oplossing in water.

Naast de keuze voor de juiste soort melkdrank is ook de bereiding beslissend. Hier dient met drie belangrijke dingen rekening te worden gehouden:

1. Continuïteit
2. Continuïteit
3. Continuïteit

Kalveren houden van saai! Altijd dezelfde melkmaaltijd, met dezelfde temperatuur, dezelfde concentratie, in dezelfde hoeveelheid! Dat is het beste te realiseren door de moderne voertechniek. Drinkautomaten moeten juist worden geijkt en ingesteld en bij het met de hand voeren moet worden gelet om de juiste hoeveelheid kunstmelk. De MelkTaxi biedt met SmartMix de ideale hulp bij het roeren van de juiste concentratie kunstmelk.